هورمون‌ها نقش حیاتی در تنظیم عملکردهای مختلف بدن ما ایفا می‌کنند. یکی از این هورمون‌های مهم، پرولاکتین است که عمدتاً توسط غده هیپوفیز در مغز تولید می‌شود. اگرچه پرولاکتین بیشتر به دلیل نقشش در تولید شیر مادران شناخته شده است، اما وظایف دیگری نیز در بدن زنان و مردان بر عهده دارد. آزمایش پرولاکتین یک ابزار تشخیصی کلیدی برای ارزیابی سطح این هورمون و شناسایی مشکلات احتمالی مرتبط با آن است. در این مطلب از وبلاگ آزمایشگاه رسا کرج، به بررسی جامع آزمایش پرولاکتین، دلایل تجویز، آمادگی‌های لازم و تفسیر نتایج آن می‌پردازیم.

پرولاکتین چیست و چه وظایفی دارد؟

پرولاکتین (Prolactin یا PRL) هورمونی است که توسط بخش قدامی غده هیپوفیز ساخته و ترشح می‌شود. وظایف اصلی آن عبارتند از:

  • تولید شیر: تحریک و حفظ تولید شیر در پستان‌ها پس از زایمان.
  • رشد پستان: نقش در رشد و تکامل غدد پستانی.
  • تنظیم قاعدگی: تأثیر بر چرخه قاعدگی در زنان.
  • عملکرد جنسی: در مردان و زنان بر میل جنسی و باروری تأثیرگذار است.
  • متابولیسم و سیستم ایمنی: نقش‌های کمتر شناخته‌شده‌ای نیز در متابولیسم و عملکرد سیستم ایمنی دارد.

چه زمانی آزمایش پرولاکتین تجویز می‌شود؟

پزشک ممکن است در صورت مشاهده علائم یا شرایط زیر، آزمایش پرولاکتین را درخواست کند:

در زنان:

  • گالاکتوره: ترشح شیر از پستان‌ها بدون بارداری یا شیردهی.
  • آمنوره یا اولیگومنوره: قطع یا نامنظم شدن قاعدگی.
  • ناباروری: مشکلات در باردار شدن.
  • کاهش میل جنسی
  • خشکی واژن
  • آکنه و رشد موهای زائد (هیرسوتیسم) در موارد خاص.

در مردان:

  • گالاکتوره: ترشح شیر از پستان (نادر اما ممکن).
  • ژنیکوماستی: بزرگ شدن بافت پستان.
  • ناباروری
  • کاهش میل جنسی.
  • اختلال نعوظ.
  • ناباروری (کاهش تعداد اسپرم).
  • کاهش موهای بدن.

علل افزایش سطح پرولاکتین (هیپرپرولاکتینمی):

افزایش سطح پرولاکتین می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد:

دلایل افزایش پرولاکتین (هایپرپرولاکتینمی):

  • فیزیولوژیک (طبیعی):
    • بارداری و شیردهی
    • تحریک نوک پستان
    • استرس (فیزیکی یا روحی)
    • خواب
    • فعالیت بدنی شدید
  • پاتولوژیک (بیماری‌زا): * پرولاکتینوما: تومور خوش‌خیم غده هیپوفیز که پرولاکتین اضافی تولید می‌کند.
    • سایر تومورهای هیپوفیز: که به ساقه هیپوفیز فشار آورده و کنترل ترشح پرولاکتین را مختل می‌کنند.
    • کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم): هورمون TRH که در کم‌کاری تیروئید افزایش می‌یابد، می‌تواند ترشح پرولاکتین را نیز تحریک کند.
    • سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS).
    • بیماری‌های مزمن کلیوی یا کبدی.
    • آسیب به قفسه سینه (مانند جراحی، زونا).
  • داروها:
    • داروهای ضد روان‌پریشی (مانند هالوپریدول، ریسپریدون) * داروهای ضد افسردگی (برخی از انواع SSRIها و سه حلقه‌ای‌ها) * داروهای ضد تهوع (مانند متوکلوپرامید، دومپریدون)
    • داروهای کاهنده فشار خون (مانند متیل‌دوپا، وراپامیل) * استروژن‌ها و داروهای ضد بارداری خوراکی
    • مواد مخدر (اپیوئیدها)

آمادگی‌های لازم برای آزمایش پرولاکتین:

برای اطمینان از صحت نتایج، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:

  • زمان نمونه‌گیری: معمولاً بهترین زمان برای نمونه‌گیری خون، صبح زود (حدود 3 تا 4 ساعت پس از بیدار شدن) و در حالت ناشتا (حداقل 8 ساعت) است. با این حال، پزشک یا آزمایشگاه ممکن است دستورالعمل‌های متفاوتی ارائه دهند.
  • پرهیز از استرس: سعی کنید قبل از آزمایش از موقعیت‌های استرس‌زا و فعالیت بدنی شدید خودداری کنید.
  • پرهیز از تحریک پستان: حداقل 24 ساعت قبل از آزمایش از معاینه یا تحریک پستان‌ها خودداری شود.
  • اطلاع به پزشک: لیست کاملی از داروهای مصرفی خود (شیمیایی و گیاهی) را به پزشک و مسئول نمونه‌گیری اطلاع دهید، زیرا برخی داروها می‌توانند بر سطح پرولاکتین تأثیر بگذارند.
  • پرهیز از رابطه جنسی: در برخی موارد توصیه می‌شود شب قبل از آزمایش از رابطه جنسی پرهیز شود.

روند انجام آزمایش:

آزمایش پرولاکتین یک آزمایش خون ساده است. نمونه خون وریدی (معمولاً از بازو) توسط متخصص نمونه‌گیری در آزمایشگاه گرفته شده و برای آنالیز به بخش هورمون‌شناسی ارسال می‌شود.

تفسیر نتایج آزمایش پرولاکتین:

محدوده طبیعی پرولاکتین بسته به آزمایشگاه، روش اندازه‌گیری، جنسیت و وضعیت فرد (مثلاً بارداری) می‌تواند کمی متفاوت باشد. به طور کلی:

  • زنان غیرباردار: معمولاً کمتر از 25 نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/mL) یا 530 میکرو واحد بین‌المللی در میلی‌لیتر (µIU/mL).* زنان باردار: سطح پرولاکتین به طور طبیعی افزایش می‌یابد و می‌تواند به 300-400 ng/mL یا بیشتر برسد.
  • مردان: معمولاً کمتر از 15-20 ng/mL یا 320-420 µIU/mL.

نکته مهم: تفسیر نتایج آزمایش پرولاکتین باید همیشه توسط پزشک متخصص و با در نظر گرفتن علائم بالینی، سابقه پزشکی و سایر آزمایشات انجام شود. سطح پرولاکتین کمی بالاتر از حد طبیعی لزوماً به معنای بیماری نیست و ممکن است ناشی از عوامل فیزیولوژیک یا استرس باشد. پزشک ممکن است برای تأیید، تکرار آزمایش یا انجام آزمایشات تکمیلی (مانند MRI مغز برای بررسی هیپوفیز، آزمایش تیروئید و…) را توصیه کند.

درمان سطوح غیرطبیعی پرولاکتین:

درمان بستگی به علت زمینه‌ای دارد:

  • پرولاکتینوما: اغلب با داروهایی مانند آگونیست‌های دوپامین (بروموکریپتین، کابرگولین) درمان می‌شود که تومور را کوچک کرده و سطح پرولاکتین را کاهش می‌دهند. در موارد مقاوم به دارو یا تومورهای بزرگ، جراحی یا پرتودرمانی ممکن است لازم باشد.
  • کم‌کاری تیروئید: درمان با جایگزینی هورمون تیروئید.
  • تأثیر داروها: قطع یا تغییر داروی مسبب (تحت نظر پزشک).
  • علل ناشناخته یا فیزیولوژیک: ممکن است نیاز به درمان خاصی نباشد و فقط پیگیری توصیه شود.

سخن پایانی:

آزمایش پرولاکتین یک ابزار تشخیصی ارزشمند برای ارزیابی سلامت هورمونی و شناسایی اختلالات مرتبط با غده هیپوفیز و سایر شرایط پزشکی است. اگر علائمی دارید که پزشک شما را به بررسی سطح پرولاکتین مشکوک می‌کند، انجام این آزمایش می‌تواند گام مهمی در جهت تشخیص صحیح و درمان به‌موقع باشد.

آزمایشگاه پاتوبیولوژی رسا کرج با بهره‌گیری از تجهیزات مدرن و پرسنل مجرب، آماده ارائه خدمات دقیق و مطمئن در زمینه آزمایش پرولاکتین و سایر آزمایشات هورمونی به شما مراجعین گرامی است. برای کسب اطلاعات بیشتر و هماهنگی می‌توانید با ما تماس بگیرید.