آزمایش CBC یا شمارش کامل سلول‌های خونی (Complete Blood Count) یکی از رایج‌ترین و مهم‌ترین آزمایش‌های خون است که برای ارزیابی کلی سلامت بدن و تشخیص بسیاری از بیماری‌ها از جمله کم‌خونی، عفونت‌ها، سرطان خون و سایر اختلالات خونی استفاده می‌شود. این آزمایش با شمارش و بررسی ویژگی‌های انواع سلول‌های خونی از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها و پارامترهای مرتبط انجام می‌شود.

چه زمانی باید آزمایش CBC انجام شود؟

اگرچه این آزمایش اغلب به عنوان بخشی از بررسی‌های دوره‌ای سلامت توسط پزشکان تجویز می‌شود، اما در برخی شرایط خاص، انجام آن ضرورت بیشتری پیدا می‌کند. برخی از این شرایط عبارت‌اند از:

  • بروز کبودی‌های غیرعادی یا خونریزی بدون دلیل مشخص
  • احساس مداوم درد در عضلات یا مفاصل
  • وجود التهاب یا تورم در بخش‌هایی از بدن
  • تهوع، استفراغ یا تب بی‌دلیل
  • خستگی، ضعف یا سرگیجه‌های مکرر

همچنین در موارد زیر، پزشک ممکن است آزمایش CBC را تجویز کند:

بررسی سلامت عمومی

این آزمایش به‌عنوان ابزار غربالگری برای بررسی سلامت کلی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرگونه اختلال در سلول‌های خونی ممکن است نشانه وجود بیماری پنهان باشد که با این آزمایش قابل شناسایی است.

پایش روند درمان

در برخی درمان‌ها به‌ویژه درمان‌های دارویی یا شیمی‌درمانی، سلول‌های خونی ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند. برای بررسی اثربخشی یا عوارض جانبی درمان، آزمایش CBC به‌طور مکرر انجام می‌شود.

نظارت بر بیماری‌های مزمن

برخی بیماری‌ها به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم روی سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارند. در این شرایط، پزشک به‌طور منظم آزمایش CBC را برای بررسی وضعیت بیمار تجویز می‌کند.

تشخیص دقیق بیماری‌ها

در صورت وجود علائمی مانند ضعف، تب، قرمزی پوست، کبودی یا کاهش انرژی، این آزمایش می‌تواند به شناسایی دقیق بیماری‌های زمینه‌ای کمک کند.

شرایط انجام آزمایش CBC

آزمایش CBC معمولاً بدون نیاز به ناشتا بودن انجام می‌شود. با این حال، اگر این آزمایش همراه با سایر تست‌ها انجام شود (مانند قند خون یا پروفایل چربی)، ممکن است نیاز به ناشتا بودن وجود داشته باشد. همچنین در صورت مصرف داروهای خاص، باید پیش از انجام آزمایش با پزشک مشورت شود.

پارامترهای مربوط به گلبول‌های قرمز (RBC)

  • RBC (Red Blood Cells): این سلول‌ها مسئول حمل اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌ها و بازگرداندن دی‌اکسیدکربن به ریه‌ها هستند. تولید این سلول‌ها در مغز استخوان انجام می‌شود و عمر متوسط آن‌ها بین ۹۰ تا ۱۲۰ روز است. کاهش تعداد آن‌ها می‌تواند نشانه کم‌خونی و افزایش آن‌ها ممکن است به علت بیماری‌هایی مانند پلی‌سیتمی باشد.
  • Hemoglobin (Hb یا Hgb): پروتئینی درون گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را حمل می‌کند. کمبود هموگلوبین نشان‌دهنده کم‌خونی و افزایش آن می‌تواند به علت کم‌آبی بدن یا بیماری‌های ریوی باشد.
  • Hematocrit (HCT): درصد حجم گلبول‌های قرمز نسبت به کل حجم خون را نشان می‌دهد. کاهش آن ممکن است نشانه کم‌خونی و افزایش آن ممکن است در موارد کم‌آبی یا بیماری‌های خاص خونی دیده شود.
  • MCV (Mean Corpuscular Volume): میانگین حجم گلبول‌های قرمز را اندازه‌گیری می‌کند. MCV پایین نشان‌دهنده کم‌خونی میکروسیتیک (مانند فقر آهن) و MCV بالا نشان‌دهنده کم‌خونی ماکروسیتیک (مانند کمبود ویتامین B12) است.
  • MCH (Mean Corpuscular Hemoglobin): مقدار متوسط هموگلوبین در هر گلبول قرمز را نشان می‌دهد. کاهش آن در کم‌خونی فقر آهن مشاهده می‌شود.
  • MCHC (Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration): غلظت متوسط هموگلوبین در گلبول‌های قرمز را نشان می‌دهد. مقدار غیرطبیعی آن می‌تواند نشانه انواع خاصی از کم‌خونی یا اختلالات خونی باشد.
  • RDW (Red Cell Distribution Width): تفاوت اندازه میان گلبول‌های قرمز را نشان می‌دهد. اختلاف زیاد در اندازه‌ها ممکن است نشان‌دهنده کم‌خونی‌های مزمن یا ترکیب چند نوع کم‌خونی باشد.

پارامترهای مربوط به گلبول‌های سفید (WBC)

  • WBC (White Blood Cells): این سلول‌ها بخش اصلی سیستم ایمنی بدن را تشکیل می‌دهند و با عوامل بیماری‌زا مبارزه می‌کنند. افزایش آن‌ها معمولاً به‌دلیل وجود عفونت، التهاب یا حتی سرطان خون است و کاهش آن‌ها می‌تواند ناشی از بیماری‌های مزمن، اختلالات مغز استخوان یا اثرات جانبی داروها باشد.

انواع گلبول‌های سفید که در CBC گزارش می‌شوند:

  • Neutrophils: رایج‌ترین نوع گلبول سفید که در پاسخ به عفونت‌های باکتریایی افزایش می‌یابد.
  • Lymphocytes: افزایش آن‌ها معمولاً در عفونت‌های ویروسی دیده می‌شود.
  • Monocytes: در پاسخ به برخی عفونت‌ها یا بیماری‌های التهابی بالا می‌روند.
  • Eosinophils: در واکنش‌های آلرژیک یا عفونت‌های انگلی افزایش می‌یابند.
  • Basophils: در موارد نادر افزایش پیدا می‌کنند و با واکنش‌های آلرژیک و بیماری‌های خاص مرتبط‌اند.

پارامترهای مربوط به پلاکت‌ها (Platelets)

  • PLT (Platelet Count): پلاکت‌ها سلول‌های کوچکی هستند که در لخته شدن خون نقش دارند. کاهش آن‌ها می‌تواند منجر به خونریزی و افزایش آن‌ها خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد.
  • MPV (Mean Platelet Volume): میانگین حجم پلاکت‌ها را نشان می‌دهد. پلاکت‌های بزرگ‌تر معمولاً فعال‌تر هستند و در برخی بیماری‌ها دیده می‌شوند.
  • PDW (Platelet Distribution Width): تفاوت اندازه پلاکت‌ها را نشان می‌دهد. تغییرات زیاد می‌تواند نشانه اختلال در تولید یا عملکرد پلاکت‌ها باشد.
  • PCT (Plateletcrit): نشان‌دهنده درصد حجم کل پلاکت‌ها نسبت به حجم خون است. مانند HCT برای گلبول‌های قرمز، این پارامتر در ارزیابی خطر خونریزی یا لخته نقش دارد.